Island: Zemlja koja je spojila najbolje od kapitalizma i socijalizma

Island, mitska zemlja svih živozidaša, pernarista i sličnih, među kojima se pronio glas da su Islanđani “pustili banke da propadnu”, što im je navodno donijelo ekonomski prosperitet, zaista jeste među najbogatijim zemljama svijeta, ali sumnjamo da njihov uspjeh ima veze s bankarskom krizom.

Ljudi koji vole da rade

Vjerovatnije i logičnije je da je na njihovo izdizanje iz siromaštva uticalo to što vole da rade, imaju najduži radni vijek među evropskim zemljama od čak 47 godina. No priča da “pustiš banke da propadnu” pa postaneš bogat ljudima bolje zvuči.

Radi se o vrlo maloj zemlji s oko 340.000 stanovnika i maloj ekonomiji čiji BDP iznosi 25 milijardi dolara, no njihov BDP po stanovniku prema paritetu kupovne moći iznosi 52 hiljade dolara, što ih svrstava u najbogatije zemlje svijeta. Ističu se po još dva podatka – stopi zaposlenosti većoj od 80 odsto te dužini radnog vijeka od čak 47,4 godine.

Kao i mnoge druge zemlje sjevera Evrope, prije stotinjak godina bili su vrlo siromašni, decenijama su živjeli od ribarstva, koje je i danas jedna od najvažnijih ekonomskih djelatnosti Islanda. Ekonomski razvoj Islanda tokom 20. vijeka uveliko je zavisio od razvoja ribarstva i izvozu ribe i ribljih proizvoda na globalno tržište.

Posljednjih decenija su uspjeli da diverzifikuju ekonomiju, početkom devedesetih sproveli su brojne tržišne reforme koje su ih svrstale u vrh po ekonomskim slobodama, a posljednjih godina imaju snažan razvoj turizma.

Kapitalistička ekonomija sa značajnim socijalnim sistemom

Island ima kapitalističku, tržišno orijentisanu ekonomiju sa značajnim socijalnim sistemom. Osim u periodu globalne finansijske krize 2008. godine, imaju snažne stope ekonomskog rasta, od 4-5 odsto.

Kao što smo već spomenuli, velik uticaj na ekonomiju ima ribarstvo, koje čini čak 40 odsto robnog izvoza, 12 odsto BDP-a te zapošljava 5 odsto radnika. Snažan razvoj turizma počinje 2010. godine kad on postaje jedan od važnijih pokretača rasta i broj turista koji posjećuju ovu zemlju nekoliko puta nadmašuje broj stanovnika.

Island je za proizvodnju energije iskoristio brojne geotermalne izvore i hidropotencijale, što je privuklo strane ulagače u sektore ovisne o dostupnoj energiji poput aluminijske industrije, a u novije vrijeme i visokotehnološke kompanije koje tamo grade svoje data centre.

U velike probleme Island je upao tokom globalne finansijske krize prije deset godina, kad je propao njihov ogromni bankarski sektor. Tokom 2000-ih islandski bankarski sektor, nakon njegove deregulacije, doživio je nevjerovatnu ekspanziju.

Brojni evropski ulagači, pogotovo Britanci i Holanđani, ulagali su novac u islandske banke radi povoljnijih kamata. U jednom trenutku imovina islandskih banaka bila je devet puta veća od BDP-a i balon je prije ili kasnije morao eksplodirati. To se dogodilo nakon propasti američke banke Lehman Brothers, kad su se problemi iz SAD-a domino efektom prelili na cijeli svijet.

Banke nijesu spasavane

Kako je islandski bankarski sistem bio preveliki da bi se mogao spasiti, pustili su da propadne. Doduše, lokalnim klijentima bio je vraćen dio ušteđevine pokriven osiguranjem, no ogromnu imovinu inostranih ulagača niko nije mogao spasiti.

Iako banke nijesu spasavane, da bi se izbjegao bankrot države, Island je dobio pomoć međunarodnih kreditora od oko 10 milijardi dolara. Sproveli su niz reformi kako bi postali konkurentniji, među ostalim, devalvirali su valutu za oko 60 odsto, što je snizilo plaće radnika (gledano u stranoj valuti), ali snažno povećalo prihode od izvoza, pa je Island relativno brzo izašao iz krize i nadoknadio izgubljeno.

Tekst je dio serijala “Kako su uspjeli” portala Index.hr