Crna Gora je bila ofšor zona, ali je po nalogu SAD taj projekat zaustavljen
Afera “rajske dokumentacije” (Paradise Papers) kroz koju je otkriveno da su brojni uticajni ljudi iz politike, biznisa i šou-biznisa imali kapital skriven u firmama na tzv. ofšor destinacije, otvorilo je pitanje funkcionisanja i zloupotrebe tog oblika poslovanja.
I u Crnoj Gori je neko vrijeme figurirala ideja da se država pretvori u “poreski raj”, a glavni zagovornik navodno je bio tadašnji premijer Milo Đukanović. On je tu ideju “gurao” još u prvoj polovini devedesetih godina, dok je Crna Gora bila u okviru Savezne Republike Jugoslavije i teških sankcija koje je protiv te države tada primjenjivala međunarodna zajednica.
Zakon, kojim je omogućeno registrovanje ofšor kompanija i banaka, je usvojen 1996. godine, sa rokom trajanja od 15 godina.
„Da je sve bilo u redu, projekat bi i danas bio u životu, a Crna Gora bi do sada, na taj način, prihodovala značajna sredstva“, rekao je ranije idejni tvorac i direktor projekta Off-Shore Montenegro, Dragan Rosandić, koji je za Slobodnu Evropu ocijenio da je ofšor potpuno prihvatljiv i legitiman koncept, ali da ipak predstavlja problem za mnoge ozbiljne države:
„Država tu rijetko može šta uraditi ozbiljnije, ne može ništa da uradi ni međunarodna zajednica. Njemci imaju probleme sa Švajcarskom, sa Lihtenštajnom, gdje je jedan veliki broj njihovih poreskih obveznika prijavljen i tamo drži novac. Ta borba je vrlo teška, pogotovo u Crnoj Gori, gdje je taj krupni biznis srastao sa institucijama i sa vrhom države.“
Rosandić smatra da bi crnogorski ofšor opstao i uspio da su se poštovala pravila igre, ali da su se u cijelu priču upleli lični interesi, što je za ovaj projekat značilo smrtnu presudu:
„Nije postojala nikakva kontrola. Počeli smo da osnivamo neke kompanije, neke ofšor banke, štancane su neke diplome u Ministarstvu finansija o ofšor bankama. Navodno je oko 500 ofšor banaka bilo osnovano divlje ili poludivlje. To se sve pretvorilo u jedno vulgarno pranje novca. Kada je tu već počela jedna ozbiljna cirkulacija i pranje novca, 2000. godine, striktno po nalogu američkih službi i pod američkim uticajem morali smo prekinuti sa tim projektom. Taj Zakon je stavljen ad acta 2002. godine, odmah poslije izbora.“
Na taj način je neslavno završen još jedan projekat koji je prvobitno predstavljen kao spasonosno rješenje.
Primjer Željezare
Da je ofšor poslovanje vrlo sporno i podložno spekulacijama, pokazuje i primjer prethodnih vlasnika nikšićke Željezare.
Mreža za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) prije nekoliko godina je došla do, za sada, jedinstvenog otkrića u Crnoj Gori, da domaća kompanija koja ima ofšor vlasnicu, posjeduje i ofšor kćerku kompaniju, što direktorka MANS-a, Vanja Ćalović, smatra značajnim razlogom za sumnju da se radi o izvlačenju neoporezovanog profita, a možda i pranju novca. Dokaza nema, ali sumnja postoji.
„Kćerka kompanija Željezare je registrovana na istoj adresi na kojoj je registrovana i sama matična firma, koja je vlasnik Željezare, a na toj istoj adresi se nalazi peko 150 kompanija. Ne bi to bilo toliko čudno da je u pitanju neki veliki poslovni centar, ali je riječ o jednoj stambenoj kući. Od tih 154 kompanije, najmanje 86 kompanija ima isti broj telefona, što je apsolutno apsurdno, ako su zaista u pitanju kompanije koje zbilja rade. Dvadeset i šest njih ima isti web site, kao i kćerka kompanija Željezare Nikšić. Najmanje devet njih ima istog direktora, čovjeka koji potpisuje dokumentaciju i u ime same Željezare Nikšić, a to je gospodin Jan de Haas, za koga nikada ranije nismo čuli, dok nismo vidjeli njegov potpis“, kazala je Ćalović.
