Da li Crnoj Gori treba aranžman s MMF-om

Ekonomski analitičar Zarija Pejović smatra da bi Vlada trebalo da sklopi aranžman sa Međunarodnim monetarnim fondom (MMF) kako bi vraćala obaveze po osnovu javnog duga koje dolaze na naplatu u naredne tri godine u iznosu od 1,23 milijarde eura.

“Ranije sam predlagao da Vlada kreira aranžman sa MMF-om i obaveze po osnovu javnog duga realizuje tranšama iz MMF-a, čime bi se rashodi za kamate u ukupnoj javnoj potrošnji smanjili, što je svakako benefit. Kada prihodi javnih finansija budu iznad tekuće potrošnje, onda treba početi sa smanjivanjem javnog duga. Nažalost, aranžmani sa MMF nijesu najsrećnija okolnost za ekonomiju i društvo  u cjelini, ali govorimo o iznuđenoj situaciji, kada u roku od tri godine treba platiti ukupno 1,23 milijarde eura”ocijenio je za “Vijesti” Pejović.

Pejović je kazao da ako bi se Vlada odlučila na aranžman sa MMF-om rok amortizacije bi trebalo da bude što duži kako rate ne bi “gušile” domaće javne finansije.   

Ministarstvo finansija u ovoj godini treba da pripremi Strategiju za upravljanje dugom  koja će sadržati analizu postojećeg stanja javnog duga, kao i trenda smanjenja duga u narednom periodu. Taj dokument je trebalo da se usvoji u prošloj godini.

Prema Vladinom programu ekonomskih reformi od 2018. do 2020. godine javni dug na kraju prošle godine je  2,75 milijardi eura ili  65,46 odsto BDP -a.

“Istraživanja govore da kada zemlja u razvoju pređe  nekih 30 do 35 odsto  duga u odnosu na BDP, nalazi se u riziku da dospije u stanje neizvršenja kreditnih obaveza. Nije mi poznat primjer države koja je uspjela da sanira javni dug sa stopom pokrivenosti uvoza izvozom od svega 17 odsto. Dobra strana je  što je Vlada uspjela da umanji tekući deficit. Međutim, loše je što se fiskalni teret neselektivno distribuira, uvođenjem akciza za gorivo, većim PDV -om”, objasnio je Pejović. 

Na taj način se, kako je dodao, umanjuje realna zarada, i kupovna sposobnost stanovništva, čime se smanjuje potražnja i krajnji rezultat toga je i limitirani privredni rast. 

“Posebno su takvom fiskalnom strategijom pogođene su siromašnije kategorije stanovništva”, istakao je Pejović.

Nezavisni poslanik Aleksandar Damjanović  za “Vijesti” je kazao da je veoma  teško govoriti o preciznim pokazateljima i pouzdanim predviđanjima dinamike rasta, odnosno otplate  javnog duga, tokom narednog perioda. To iz razloga, kako je objasnio  veoma nepouzdane institucionalne i statističke osnove za određivanje iznosa nominalnog BDP-a i stope  njegovog rasta, a od kojeg zavise svi ostali makro-ekonomski parametri, i koji se u ovako kreiranom sistemu, može namjenski „prilagođavati“.

Damjanović je podsjetio da je Zakon o budžetu i fiskalnoj odgovornosti  definisano  da strategiju upravljanja dugom donosi Vlada, uz mišljenje Centralne banke (CBCG), te da je  ministarstvo finansija  sredinom juna 2015. objavilo strategiju upravljanja dugom za period 2015. do 2018. godina.

“Po dostupnim informacijama, a shodno zakonskoj obavezi, tu strategiju  nije usvojila Vlada, niti je na istu dostavljano mišljenje CBCG.  Status te strategije je  nejasan, pa u tom kontekstu treba posmatrati i proces planiranja  nove strategije”, rekao je Damjanović.

Damjanović je istakao da država  treba biti  izuzetno oprezna u pogledu iznalaženja optimalnog modela izmirenja obaveza po osnovu dosadašnjih zaduženja. Prema njegovim riječima, ne smiju se  marginalizovati tekuća budžetska izdvajanja za plaćanje kamata (koja su gotovo uvijek iznad planiranih), niti potpisani, a još uvijek nerealizovani projektni zajmovi, ali ni iznos domaćeg duga koji nije konačan zbog neevidentiranih budućih obaveza po osnovu restitucije.  

“Neto javni dug, prema zvaničnim podacima ministarstva finansija na kraju 2016. godine je bio   na nivou od 2,5 milijardi eura  ili 67 odsto  BDP-a, a na kraju trećeg kvartala prošle  godine je  povećan za najmanje 140 miliona. To znači da je  javni duga praktično dupliran za proteklih  sedam godina. Treba imati u vidu i da je iznos izdatih garancija, ne računajući proteklu godinu, oko 590 miliona, čime je prekršen zakonski limit po kome ukupan iznos garancija ne smije da pređe 15 odsto BDP-a, a o čemu nadležni ćute, sa velikim rizikom da jedan dio istih padne na teret budžeta”, rekao je Damjanović.
Damjanović je kazao da  dodatno na oprez pozivaju  pritisak otplate glavnice i kamata po osnovu emisije evroobveznica iz 2014. i 2015.  koje dospijevaju naredne dvije godine.

“Uz mjere sanacije koje su na snazi jer je Vlada prekoračila budžetske kriterijume, kao i valutni rizik kredita za auto-put koji još uvijek nije riješen, a istekla je gotovo polovina perioda od početka važenja Ugovora o preferencijalnom zajmu sa kineskom Exim bankom”, naglasio je Damjanović.

Poreska reforma bi bila dobra

“Faktori koji se takođe ne uzimaju u obzir, poput  najave novih investicija u oblasti energetike, potrebe obezbjeđivanja novca  za otkup akcija od A2A, raznorazna „skrivena“ neplanirana budžetska izdvajanja, neriješeni status problematičnih državnih firmi poput Montenegroerlanza, čak i sa pretpostavkom da se cijena izvora finansiranja na međunarodnom i domaćem finansijskom tržišištu neće drastično mijenjati, ukazuju da se prethodno dobro razmotri olako najavljena opcija „refinansiranja“ postojećeg duga, odnosno narodski rečeno njegovog odlaganja za narednu deceniju”, kazao je Damjanović.

To „refinansiranje“ može biti, smatra Damjanović, danas lakši izbor za aktuelnu vladajuću garnituru u odnosu na suštinske mjere redefinisanja budžetske i poreske, i uopšte ekonomske politike, od kojih se vlast boji jer iste sjeku granu na kojoj se sjedi već dvadesetak godina.

“A upravo, samo te suštinske reforme bi dovele do željenog cilja, da  država živi od poreza koji plaćaju poreski obveznici, a ne kao do sada od ino-zaduženja, koja će,po mnogo većoj cijeni plaćati mladi naraštaji, pod uslovom da ostanu u Crnoj Gori i prihvate taj neodgovoran teret koji im ostavljamo”,  kazao je Damjanović.

Koristi od privrednog rasta se ne raspoređuju pravično

Pejović je kazao da ako je vjerovati statistici, imamo privredni rast, ali koji ne prati i rast zaposlenosti, šta više nezaposlenost raste.

“Pa se nameće pitanje inkluzivnosti privrednog rasta, ako  je skoro četvrtina populacije nezaposlena. Tačnije, ko ubira koristi i benefite toga rasta? Dakle, imamo asimetričnu situaciju, na jednoj strani se neselektivno uvode dažbine, dok se na drugoj strani koristi od privrednog rasta neravnomjerno distribuiraju. Smatram da takav model nije socijalno i politički održiv. Zašto umjesto većeg PDV-a se ne uvede progresivno oporezivanje dobiti pravnih lica”,  istakao je Pejović.