Slabljenje religioznosti – ključ ekonomskog razvoja u 20. vijeku

Već decenijama nam je poznata činjenica da su sekularne države u pravilu bogatije od onih religioznih.

Traženje razloga za to podrazumijeva razvezivanje složenog čvora kognitivnih i društvenih faktora. Moj mali tim saradnika smatrao je da bi bilo bolje postaviti direktnije pitanje: da li je prva bila sekularna kokoš ili ekonomsko jaje? Tim riječima Demijan Rak, naučnik na Univerzitetu u Bristolu, započinje svoju kolumnu u časopisu The Conversation.

Index.hr prenosi dijelove njegovog članka.

Oprečni stavovi Durkheima i Webera

“Naš članak koji je nedavno objavljen u časopisu Scientific Advances pokazuje da se u 20. vijeku sekularizacija pojavila prije ekonomskog razvoja, a ne obratno. Iako to nije dokaz da sekularizacija čini državu bogatijom, on ipak isključuje suprotnu mogućnost. Strijela vremena putuje u jednom smjeru, tako da ne možemo očekivati da će privredna uspješnost uticati na mišljenja ljudi u prošlosti.

Istraživanja koja je sproveo institut Global World Gallup pružaju jasnu sliku o odnosu između sekularizacije i ekonomskog razvoja – najsiromašnije države svijeta ujedno su i najreligioznije. No i prije pojave modernih istraživanja vodeći naučnici ranog 20. vijeka već su primijetili da su industrijalizovana društva u pravilu manje religiozna od agrarnih, iako se nijesu slagali oko objašnjenja tog fenomena.

Francuski sociolog s početka 20. vijeka Emile Durkheim vjerovao je da je ekonomski razvoj prethodio religioznosti. On je smatrao da religija ima praktičnu ulogu u edukaciji i stvaranju boljitka u društvu. No, kada su prosperitetnija društva počela sama obavljati te uloge, religija je bila svedena na margine. S druge strane, nekoliko decenija kasnije njemački sociolog Max Weber razvio je teoriju o prvobitnosti religijske promjene. Prema njegovim zapisima, protestantska reformacija je pokrenula stampedo produktivnosti i privrednog rasta kao rezultat “protestantske radne etike”.

Uranjanje u prošlost

“Moji kolege i ja smatramo da je jedna od ključnih prepreka koja nam je stajala na putu do pronalaska rješenja bio nedovoljno duboki uvid u istoriju. Za mjerenje složenog koncepta poput sekularizacije potrebna je sveobuhvatna analiza. No ona je u većini svijeta bila moguća u periodu od samo nekoliko decenija, od 1990. godine. Ipak, ovog smo puta prvi put pronašli metodu dubljeg uvida kojim smo uspjeli pokriti prvih 100 godina 20. vijeka.

Ovaj vremenski periskop prikazuje se nakon što skupimo dokaze iz antropologije, političkih nauka i neuro-nauke: vjerovanja i mišljenja ljudi oblikuju se i učvršćuju tokom prvih nekoliko decenija njihovog života.

Ipak, uprkos životnom vijeku i usponima i padovima koji ga obilježavaju, religiozna uvjerenja pojedinih osoba uvijek će odražavati njihove formativne godine. Oni nesvjesno nose fosilizirano sjećanje na to u kojoj je mjeri bilo sekularizovano društvo u doba njihova djetinjstva pa sve do danas. Ako, na primjer, želite saznati koliko je svijet bio religiozan 1950-ih godina, samo pogledajte koliko su religiozni ljudi rođeni tokom 1950-ih godina.”

Individualna prava razdvajaju države

“Poruka je kristalno jasna: sekularizacija se pojavljuje prije ekonomskog razvoja, a ne nakon njega. To znači da možemo eliminisati Durkheimov funkcionalistički model, ali ne možemo Webera proglasiti pobjednikom. Svako ljudsko društvo je kakofonija isprepletenih uzroka, učinaka i dinamičnih neočekivanih fenomena. Traženje jedinog uzroka bilo čega u toj areni neće nas dovesti nigdje. Zato smo provjerili nudi li nam nešto drugo uvjerljivije objašnjenje.

Na primjer, poštovanje individualnih prava moralna je pobjeda humanitarne revolucije. Ona može poslužiti kao stepenica koja je potrebna nekom društvu da bi ono postiglo ekonomski prosperitet. Poštovanje individualnih prava zahtijeva tolerisanje homoseksualnosti, prava na pobačaj i razvoda braka. Pokazalo se da sekularna društva postaju prosperitetna tek nakon što razviju viši nivo poštovanja tih individualnih ljudskih prava.

Ako detaljnije razmotrimo različite dijelove svijeta, vidjećemo da postoje bogate države koje su religiozne i siromašne koje su sekularne. Države poput SAD-a i evropskih katoličkih zemalja postale su ekonomski prosperitetne iako u njima religija i dalje ima značajnu ulogu. Suprotno tome, bivše komunističke zemlje istočne Evrope su među najsekularnijim zemljama svijeta, a svejedno su ekonomski zaostale. Ispada da je poštovanje individualnih prava glavni faktor koji razdvaja bogate od siromašnih.

Ipak, ne smijemo ignorisati ulogu religije. Lako je primjetiti da individualna prava procvjetaju kad religija izgubi na važnosti. No, ipak ne postoji razlog zbog kojeg individualna prava ne bi mogla opstati u religioznom svijetu. Ako religiozne zajednice mogu odbaciti konzervativna stajališta i prigrliti moderne kulturne vrijednosti, tada mogu postati moralna vodilja ekonomski prosperitetnih država u budućnosti”, piše Demijan Rak za The Conversation.