Balkanski put svile: 5 milijardi dolara kineskih investicija u pet zemalja jugoistočne Evrope, uključujući i Crnu Goru

Kineska Belt and Road Initiative (BRI) predviđa opsežne, prije svega infrastrukturne projekte s krajnjim ciljem omogućavanja brzog i jeftinog protoka robe i usluga iz Kine k bogatim tržištima zapadne Evrope. Kao važne tranzitne stanice na tom su putu zemlje jugoistočne Evrope, pa se u stručnim krugovima tu govori o zemljama Balkanskog puta svile (Balkan Silk Road).

Kineske investicije u 16 evropskih država otkrivaju snažan fokus na Balkanu, odnosno na države koje se žele priključiti EU, prema analizi Centra za strateške i međunarodne studije (CSIS) iz Vašingtona, piše Siniša Malus, urednik regionalnog portala SEEbiz.

Prema njihovim podacima, od ukupno 9,4 milijardi dolara kineskih investicija u 2016. i 2017. godini u 16 zemalja koje pripadaju ovom bloku, čak 4,9 milijardi se odnosi na pet balkanskih država koje nisu članice EU, a to su BiH, Albanija, Makedonija, Crna Gora i Srbija.

Prva velika investicija na tom putu bila je u Grčkoj. Tamo je velika kineska pomorska kompanija COSCO najprije 2009. uložila više od 650 miliona eura za kupovinu koncesije na 35 godina u najvećoj grčkoj luci Pirej u blizini Atine, da bi već 2016. uložila još 280 miliona eura i time ostvarila većinski udio od 51 odsto vlasništva.

No ne samo investicija – i dosad ostvareni rezultati su upečatljivi. Dok je prije deset godina luka u Pireju bila među 20 najvećih transportnih luka u Evropi, danas se ona nalazi već među prvih deset. A uskoro je najavljeno otvaranje još jednog terminala.

Ofanziva kineskog kapitala na jugoistočnu Evropu sve je izrazitija, a jedan od najboljih primjera je Srbija. Samo u posljednje vrijeme između Pekinga i Beograda dogovoren je cijeli niz velikih kineskih projekata u Srbiji vrijednih više milijardi dolara.

Tako su Ven Vang, izvršni direktor kineske kompanije Shandong Linglong, i srpski ministar privrede Goran Knežević potpisali ugovor o izgradnji fabrike automobilskih guma vrijedan 994,4 miliona dolara. Po tom sporazumu grad Zrenjanin obavezao se dati na raspolaganje kineskoj kompaniji 136 hektara zemljišta u Slobodnoj trgovinskoj zoni, a Kinezi će zauzvrat u novim pogonima zaposliti 1500 radnika.

Alibaba i Srbija

Ministar za inovacije i tehnološki razvoj Nenad Popović i Jack Ma, vlasnik Alibabe, najveće kineske i jedne od najvećih svjetskih IT kompanija, dogovorili su se o početku rada na projektu izgradnje srpsko-kineskog Industrijskog parka u Beogradu, najvećeg u Južnoj Europi.

Istovremeno je potpisan ugovor po kojem će kineska kompanija Zinjin Mining Group uložiti u Rudarsko-topioničarski bazen Bor čak 1,26 milijardi dolara, a u dokapitalizaciju dodatnih 350 miliona dolara pa će joj na temelju toga pripasti 63 odsto kompanije od izuzetnog strateškog interesa za Srbiju. Kinezi su se obavezali da sačuvaju svih 5.000 radnih mjesta te dodatno uložiti 200 miliona za vraćanje preostalih dugova.

Srbija je nedavno s kineskim firmama potpisala nove ugovore o izgradnji još jedne, 31 kilometar duge dionice autoputa od Beograda prema Crnoj Gori i BiH.

Potpisan je i sporazum o gradnji toplovoda od Termoelektrane Obrenovac do Beograda te pročišćivača otpadnih voda u glavnom gradu Srbije. Vrijednost svih tih radova prelazi 900 miliona eura, a financiraće se kineskim kreditima na 20 ili 30 godina s kamatom između 2 i 2,5 odsto te grejs periodom od pet do sedam godina. Sve te projekte realizovaće kineske kompanije zajedno sa srpskim podizvođačima radova.

Rekonstrukcija pruge

Tome valja pridodati da su započeli radovi na rekonstrukciji i modernizaciji pruge Beograd – Budimpešta, kinesko-mađarsko-srpskog projekta vrijednog oko dvije milijarde dolara. Kinezi su do sada uložili u Srbiju 3,2 milijarde eura u gradnju dionice autoputa na koridoru 11, mosta na Dunavu, zaobilaznicu oko Beograda, Termoelektranu Kostolac te preuzimanje Željezare Smederevo i još nekoliko manjih srpskih kompanija. Željezara Smederevo proizvodiće pragove za željezničku prugu Beograd – Budimpešta i dalje prema Grčkoj, pa su Kinezi tako spasili 5200 radnih mjesta.

U Crnoj Gori kineski CRBC radi na realizaciji projekta autoputa Bar – Boljare. Izgradnja prve dionice od Smokovca do Mateševa počela je u maju 2015. godine. Za izvođača radova na dionici dugoj 41 kilometar je izabrana kineska kompanija CRBC, a finansira ga država Crna Gora sa 688 milijuna eura pozajmljenih od kineske Exim banke, dok će se ostatak od 120 miliona izdvojiti direktno iz državne kase. Zbog grejs perioda od šest godina, otplata glavnice još nije ni počela. Trenutno se gradi samo četvrtina cjelokupne trase, a za nastavak gradnje Vlada investitorima nudi javno-privatno partnerstvo.

Što se kineskih investicija u BiH tiče, prevladavaju investicije u energetiku. Dongfang Electric izgradio je termoelektranu Stanari kod Doboja i izabrani je partner za izgradnju TE Banovići, i najsvjetliji je primjer suradnje unutar inicijative Pojas i put.

Gezhouba, kompanija koja s američkim i europskim partnerima uskoro treba da izgradi Blok 7 termoelektrane u Tuzli, najveći poslijeratni investicijski projekat, tek će pokazati umijeće, a nakon što Parlament Federacije Bosne i Hercegovine da konačnu saglasnost na kreditno zaduženje (Tuzla će gašenjem zastarjelih blokova konačno prodisati, rudarima oslonjenim na termoelektranu bit će osigurana egzistencija).

Shandong je dobio koncesiju na izgradnju autoputa Banja Luka – Prijedor, čime su Kinezi i službeno ušli u sektor cestogradnje. Još neke kompanije impresivnog portfolija takođe su prisutne u regiji i vrlo zainteresovane za ulaganje.

Termoelektrana Tuzla

Ključno pitanje koje će u idućem razdoblju obilježiti odnose BiH i Europske unije definitivno je pitanje kineske investicije u Blok 7 Termoelektrane Tuzla.

Nadležne institucije u FBiH dale su suglasnost za kredit od 614 miliona eura kod kineske Exim banke, a zvaničnici EU upozoravaju na brojne propuste i neregularnosti. Evidentno je da pitanje izgradnje Bloka 7 u Tuzli, što bi bio najveći energetski projekat u BiH, neće biti samo pitanje industrije, već i značajno političko pitanje, odnosno pitanje uticaja i interesnih sfera Kine na zapadnom Balkanu.

Kineska multinacionalna kompanija Hisense, nakon što je pobijedila u trci s još četiri kineske kompanije, počela je preuzimanje upravljanja slovenačkim Gorenjem.

Nekoliko desetina novih kineskih menadžera koji su ubačeni u upravljačke strukture Gorenja rastrčali su se po njegovim fabrikama, uključujući i one u Srbiji.

Ljubljansko Delo prenosi da su upravi fabrike frižidera i zamrzivača u Valjevu najavili izgradnju novog pogona i zapošljavanje novih 400 radnika uz sadašnjih 1700 kako bi povećali proizvodnju hladnjaka za dodatnih nekoliko stotina hiljada, jer su Gorenje kupili kako bi ga pretvorili u svoj centar za istraživanje i razvoj i proizvodno središte Hisensea za čitavu Evropu.

Osim što će sačuvati sadašnji proizvodni program Gorenja, u njegove fabrike preseliće i dio kineskih proizvodnih programa, a to znači da bi zaista mogli da ispune preuzetu obavezu o zadržavanju svih 11.000 sadašnjih radnika Gorenja (6.000 u Sloveniji i skoro 3.000 u Srbiji) te ostvariti najave o širenju proiz­vodnje i dodatnom zapošljavanju.

Aktivnosti kineskih investitora u regionu tek su dio aktivnosti na širem evropskom prostoru. Kina, Hong Kong i Macao su 2007. godine držali većinsko vlasništvo otprilike u 5.000 europskih kompanija, a u deset godina taj se broj popeo na više od 28.000. Samo u 2017. godini kineski ulagači su u EU odradili 114 akvizicija ili spajanja.