Kada je dolar postao vredniji od zlata
Na Bretton Woods konferenciji u julu 1944. godine postavljeni su temelji poslijeratnog monetarnog sistema, koji je formalno aktuelan i danas, jer nakon toga nije bilo novog dogovora. Zvaničan naziv događaja je Monetarna i finansijska konferencija Ujedinjenih nacija. Bio je to skup više od 700 delegata iz 44 države koji su proveli tri nedjelje u turističkom centru Bretton Woods u američkoj državi Nju Hempšir.
Dva velika postignuća konferencije bila su stvaranje Međunarodnog monetarnog fonda (MMF) i Međunarodne banke za obnovu i razvoj (IBRD), koja je danas dio Svjetske banke. Najveći uticaj na poslijeratni finansijski sistem imala je odluka da se dolar odredi za vodeću svjetsku valutu za koju će biti vezani kursevi svih ostalih valuta. Biznis.rs podsjeća da je konferencija održana nekoliko nedjelja nakon savezničkog iskrcavanja u Normandiji i da je među pregovaračima je vladalo dobro raspoloženje.
SAD, Kanada, Jugoslavija, zapadnoevropske zemlje, a poslije rata i Japan, pristale su na ovaj američki predlog dogovora, koji je uobličio službenik Ministarstva finansija Heri Dekster Vajt. Predstavnici Sovjetskog Saveza odbili su da ratifikuju sporazum uz obrazloženje da su novoformirane institucije “ogranci Wall Streeta“. Države su se obavezale da u nekom obliku vežu vrijednost svojih valuta za dolar, dok su SAD garantovale da će dolar imati zlatnu podlogu. Sve zemlje držale su se zlatnog standarda prije početka Velike depresije i pada berze 1929. godine.
Od zlatnog standarda odustalo se 1971. godine u vrijeme američkog predsjednika Ričarda Niksona i Vijetnamskog rata, koji je iscrpljivao američku ekonomiju. U uslovima rastuće inflacije i skoka cijene zlata, Niksonova administracija usvojila je plan kojim je okončana konverzija dolara u zlato i sprovedena je kontrola plata i cijena. To je de facto bio kraj važenja Bretton Woods sistema. Od tada svijet prelazi na slobodni ili plivajući devizni kurs.
SAD su iz Prvog svjetskog rata (1914-1918) izašle kao najveća ekonomska sila svijeta, preuzevši tron od Velike Britanije, a nakon Bretton Woodsa dobijaju ekskluzivni status kao jedina zemlja koja može da štampa svjetsku valutu – dolar. SAD postaju dominantna svjetska ekonomija. Svoju izuzetnu privilegiju koristili su štampajući dolare, proizvodeći manjak u bilansu stanja. To govori da su više trošili nego što su proizvodili.
Aktuelizovanje
Ta tema je danas aktuelnija nego ikada, jer su tokom pandemije hiljade milijardi dolara (od šest do devet) ubačeni u opticaj kroz sistem pomoći građanima i preduzećima. Ruski predsjednik Vladimir Putin prošle nedjelje upozorio je da su SAD globalna prijetnja, jer štampanjem dolara krpe deficit i izvoze inflaciju.
Centralne banke zemalja potpisnica sporazuma obavezale su se na održavanje fiksnog kursa između svojih valuta i dolara. Vrijednost dolara iznosila je 1/35 unci zlata (unca – 31g). Bretton Woods dopustio je svijetu da postepeno pređe sa zlatnog standarda na standard dolara, koji je postao zamjena za zlato. Kao rezultat toga, vrijednost dolara počela je da raste u odnosu na druge valute. Tranzicija je stvorila veću potražnju za dolarima, iako je njihova vrijednost prema zlatu ostala ista. Razlika u vrijednosti bila je temelj za kolaps Bretton Woodsa nepune tri decenije kasnije.
SAD su 1971. godine patile od velike stagflacije, kombinacije inflacije i recesije, koja uzrokuje nezaposlenost i nizak ekonomski rast. Kao odgovor na opasan pad vrijednosti izazvan prevelikom količinom novca u opticaju, Nikson je počeo da devalvira vrijednost dolara u zlatu. Najprije na 1/38 prema unci zlata, a zatim na 1/42. Plan devalvacije pokazao se lošim, jer su ljudi mijenjali svoje dolare nestabilne vrijednosti za zlato. Cijena zlata skočila je na 120 dolara za uncu, čime je okončan sistem iz Bretton Woodsa.
