Propast američkih zajmodavaca otvorila domaća pitanja: Iz CBCG objavili koliko su crnogorske banke uložile u hartije od vrijednosti

Ulaganja crnogorskih banaka u hartije od vrijednosti (HOV), na kraju prvog kvartala ove godine, iznose 1,083 milijardi eura i predstavljaju 16,97 odsto ukupne aktive banaka. Od navedenog iznosa, na ulaganja u crnogorske državne obveznice odnosi se 663,6 miliona eura, odnosno 61,26 odsto ukupnog ulaganja crnogorskih banaka u HOV, saopšteno je iz CBCG.

Iz CBCG su naveli da, u cilju objektivnog informisanja javnosti, imajući u vidu proizvoljna tumačenja Odluke o privremenim mjerama za ublažavanje negativnih uticaja epidemije zarazne bolesti COVID 19 i situacije u Ukrajini na finansijski sistem („Službeni list CG“, br. 54/22, objavljena 24.5.2022) daju pojašnjenje po pitanju nerealizovanih gubitaka banaka.

Ostatak saopštenja prenosimo integralno:

Značajni poremećaji na globalnom nivou tokom prethodnog perioda, doveli su u fokus pitanje nerealizovanih gubitaka banaka po osnovu ponovnog vrednovanja dijela ulaganja banaka. Nerealizovani gubici su po navedenom osnovu u pojedinim jurisdikcijama dostigli ogromne razmjere, dovodeći u pitanje finansijsku stabilnost tih sistema i iziskujući adekvatnu i pravovremenu reakciju regulatora širom svijeta. Sa ovim pitanjem se suočavaju sve zemlje regiona, EU i Sjedinjene Američke Države.

Pitanje nerealizovanih gubitaka je prisutno i u crnogorskom bankarskom sistemu, ali u daleko manjoj mjeri. Povećan nivo volatilnosti na finansijskim tržištima uzrokovanih pandemijom, zajedno sa neizvjesnošću usljed situacije u Ukrajini, doveo je do nastanka nerealizovanih gubitaka po osnovu ponovnog vrednovanja ulaganja crnogorskih banaka u hartije od vrijednosti.

Važno je napomenuti da su nerealizovani gubici kalkulativni gubici koji, ukoliko se hartije od vrijednosti ne prodaju prije dospijeća, prerastaju u dobitak u skladu sa prinosom koje navedene hartije nose. Upravo je ovo razlog privremenosti donesene mjere. Takođe, navedeni nerealizovani dobici/gubici nemaju nikakav uticaj na iznos ostvarene dobiti banaka.

Napominjemo da je prilikom priprema izmjena privremene odluke od 5. decembra 2022. godine uzeta u obzir inicijativa ministra finansija Aleksandra Damjanovića sa 61. sjednice Savjeta za finansijsku stabilnost da se razmotri mogućnost privremene „relaksiranije“ primjene Međunarodnog računovodstvenog standarda 9 prema bankama, u cilju njihovih lakših plasmana. U skladu sa navedenim, izloženost banaka po osnovu ulaganja u državne crnogorske obveznice, u periodu od 30.06.2022. godine, kad je otpočela primjena navedene odluke, pa do 31.03.2023. godine povećana je sa 585 miliona eura na 663 miliona eura, odnosno za 78 miliona eura. Pored navedenog, novodobreni krediti crnogorskih banaka takom 2022. godine iznosili su 1,465 milijardi eura što predstavlja rast od 31,5 odsto u odnosu na 2021.godinu, a čime su banke dale svoju podršku sanaciji ranjivosti i ekonomskom rastu.

Ulaganja crnogorskih banaka u hartije od vrijednosti (HOV), na kraju prvog kvartala 2023. godine, iznose 1,083 milijardi eura predstavljaju 16,97 odsto ukupne aktive banaka. Od navedenog iznosa, na ulaganja u crnogorske državne obveznice odnosi se 663,6 miliona eura, odnosno 61,26 odsto ukupnog ulaganja crnogorskih banaka u HOV.

Pored pozitivnog efekta na tretman ulaganja u crnogorske državne obveznice, bankama je privremenim mjerama takođe omogućeno da se prilagode negativnim efektima snažne volatilnosti na tržištima instrumenata javnog duga, izazvanim vanrednim događajima kao što su pandemija COVID-19 i ratna dešavanja u Ukrajini. Banke su se prilagodile kroz dokapitalizaciju, kao i promjenu poslovnog modela u skladu sa IFRS, a nakon dobijenih pozitivnih mišljenja eksternih revizora. Imajući u vidu navedeno, banke spremno dočekuju istek primjene navedenih privremenih mjera, odnosno 30.06.2023. godine. Snažna kapitalna pozicija banaka posljedica je i privremenih mjera Centralne banke kojima se ograničava isplata dividende po osnovu neto dobiti ostvarene u periodu od izbijanja pandemije COVID 19, a koja je i dalje na snazi.

Međutim, da bi se “banke okrenule programima podrške građanima i privredi” u još većem obimu, potrebno je kreirati adekvatan poslovni ambijent – od izvršenja kapitalnog budžeta do kreiranja odgovarajućih javnih politika, što je preduslov za kvalitetan investicioni ciklus koji podrazumijeva i aktivnije kreditiranje. Kreiranje adekvatnog i predvidivog poslovnog ambijenta i kvalitetnih javnih politika je u isključivom mandatu Vlade, prije svega Ministartva finansija, a ne u mandatu Centralne banke. Mandat CBCG je obezbjeđenje finansijske stabilnosti, što CBCG u kontinuitetu i čini.

Napominjemo da je Centralna banka prije usvajanja privremenih mjera izvršila analizu uticaja negativnih efekata pada tržišne cijene hartija od vrijednosti koje banke imaju u svojim portfolijima na adekvatnost kapitala banaka. Izvršena analiza je pokazala da se od sredine prvog kvartala 2022. godine dešavaju ozbiljni poremećaji na finansijskim tržištima koji za posljedicu imaju gotovo konstantni pad cijena, što posebno dolazi do izražaja kod crnogorskih euroobveznica. Najveći pad cijena crnogorskih eurobveznica bilježi se od momenta izbijanja rata u Ukrajini, tako da cijene dostižu svoje minimalne vrijednosti i proizvode negativne efekte na finansijske pozicije banaka koje ih imaju u svom portfoliju.

Imajući u vidu navedeno, a djelujući u okviru svog mandata očuvanja finansijske stabilnosti, Centralna banka je 17. maja 2022. godine donijela Odluku o privremenim mjerama za ublažavanje negativnih uticaja epidemije zarazne bolesti COVID 19 i situacije u Ukrajini na finansijski sistem („Službeni list CG“, br. 54/22, objavljena 24.5.2022). Navedenom Odlukom bankama se omogućava da do 30. juna 2023. godine iz izračuna stavki redovnog osnovnog kapitala, kao dijela regulatornog kapitala, isključe 70% iznosa nerealizovanih gubitaka utvrđenih nakon stupanja na snagu ove Odluke, prilikom vrednovanja dužničkih finansijskih instrumenata raspoloživih za prodaju u skladu sa MSFI 9, koji su uključeni u ukupni ostali rezultat. Osnovicu za obračun iznosa koji se isključuje iz obračuna redovnog osnovnog kapitala predstavlja razlika između tržišne vrijednosti dužničkih finansijskih instrumenata na dan 24. februar 2022. godine i tržišne vrijednosti tih instrumenata na dan obračuna tog kapitala.

Dakle, Odluka o privremenim mjerama se odnosi samo na dio nerealizovanih gubitaka nastalih nakon početka ratnih dešavanja u Ukrajini. Takođe, dužnički finansijski instrumenti na koje se primjenjuje privremena mjera su dužnički finansijski instrumenti koje su emitovale centralne vlade iz člana 131 Odluke o adekvatnosti kapitala kreditnih institucija (‚‚Službeni list CG‛‛, br. 128/20 i 140/21) i jedinice regionalne i lokalne samouprave iz člana 132 Odluke o adekvatnosti kapitala kreditnih institucija. Po svojoj suštini, imajući u vidu strukturu portoflija crnogorskih banaka, privremene mjere se u najvećoj mjeri odnose na crnogorske eurobveznice.

Podaci pokazuju da je najveći iznos ukupnih neralizovanih gubitaka crnogorskih banaka, po osnovu ulaganja u finansijske instrumente koji se mjere po FVOCI, iznosio 67 miliona eura i to u septembru 2022. godine. Takođe, najveće ublažavanje efekata pada cijena obveznica na koje se odnose privremene mjere je iznosilo 25,6 miliona eura, takođe u septembru 2022. godine. Na posljednji raspoloživi datum, odnosno 31.03.2023. godine, ukupni neralizovani gubici crnogorskih banaka, po osnovu ulaganja u sve finansijske instrumente koji se mjere po FVOCI, iznose 22,7 miliona eura, dok ublažavanje efekata pada cijena obveznica na koje se odnose privremene mjere iznosi 12,5 miliona eura.

Imajući u vidu da ukupni regulatorni kapital na 31.03.2023. godine iznosi 569 miliona eura, ublažavanje efekta pada obveznica na koje se odnosi privremena mjera, u iznosu od 12,5 miliona eura, ne utiče na materijalno značajan način na njegov iznos, kao i adekvatnost ukupnog kapitala. U skladu sa navedenim zaključkom, izvršena analiza pokazuje da bi adekvatnost kapitala svih banaka pojedinačno, kao i sistema kao cjeline, na 31.03.2023. godine, bila iznad regulatorno propisanih zahtjeva, čak i u slučaju da banke ne primjenjuju navede stavke privremene regulative.

Naglašavamo da se slično rješenje primjenjuje u državama EU, u vidu privremenog prudencijalnog filtera koji je uveden u toku 2020. godine usvajanjem Regulative br. 2020/873 o izmjeni regulativa (EU) br. 575/2013 i (EU) 2019/876 u pogledu određenih prilagođavanja kao odgovora na pandemiju bolesti COVID-19. U neposrednom okruženju, nakon Centralne banke Crne Gore, sličnu mjeru je usvojila Narodna banka Srbije, sa identičnim utemeljenjem u relevantnoj regulativi EU. Cilj odluke o privremenim mjerama Centralne banke, kao i regulative donesene od strane EU je ublažavanje značajno negativnog uticaja volatilnosti tržišta instrumenata javnog duga usljed COVID-19 pandemije i situacije u Ukrajini na regulatorni kapital kreditnih institucija, a posljedično i na kapacitet kreditnih institucija da odobravaju kredite.