Obećanje na čekanju: Kada će uvesti radni dan od 7 sati?
Vlada Milojka Spajića, koja je nedavno proslavila 100 dana rada, još nije objelodanila kako će biti implementirana treća stavka programa Evropa sad 2 – sedmosatno radno vrijeme.
Spajić je prošle godine, u čestitki povodom Međunarodnog praznika rada, 1. maja, kazao da će programom Evropa sad 2 (ES2) predložiti skraćenje punog radnog vremena sa 40 na 35 sati, odnosno na sedmočasovno radno vrijeme.
“Podaci nam govore da u Crnoj Gori zaposleni imaju jednu od najdužih radnih nedjelja u Evropi, i to u prosjeku preko 42 sata, što je više u odnosu na prosjek zemalja Evropske unije (EU) za čak šest sati nedjeljno, a čujemo da svi pričaju o evropskim standardima. Zato Evropom sad 2 predlažemo skraćenje punog radnog vremena sa 40 sati na 35 sati, odnosno na sedmočasovno radno vrijeme”, naveo je tada lider Pokreta Evropa sad (PES).
Iz kabineta predsjednika Vlade nijesu odgovorili na pitanja “Vijesti” kada će kraće radno vrijeme biti uvedeno, na osnovu koje analize je utvrđeno da je sedmosatno bolje od osmosatnog radnog vremena, kao i koje su pozitivne posljedice skraćivanja radne nedjelje.
Platforma PES-a za parlamentarne izbore održane u junu prošle godine bila je kraće radno vrijeme, uz povećanje minimalne zarade i penzije.
Spajić je, nakon konstituisanja izvršne vlasti, u ekspozeu istakao da će uvesti kraće radno vrijeme, kako bi svaki građanin imao više vremena za porodicu i prijatelje.
To je potvrdio na Premijerskom satu krajem decembra, odgovarajući na pitanje njegovog prethodnika Dritana Abazovića, koji ga je optužio da je “prevario građane”.
Predsjednik Vlade je tada obećao da će se odgovorno odnositi prema javnim finansijama kada su u pitanju sve mjere programa ES2.
“To su povećanje minimalne i prosječne zarade i skraćenje radnog vremena. Nijedna od ovih mjera neće ići na štetu poslodavcima niti državnom budžetu”, naveo je Spajić.
Blagougodno za čuti, ili utemeljeno
Iz Unije poslodavaca Crne Gore (UPCG) su istakli da se odluke koje su od uticaja na privredu, zaposlene ali i državu, ne mogu i ne smiju kreirati na osnovu procjene šta je blagougodno čuti.
Oni su “Vijestima” kazali da poruke, a posebno odluke, moraju biti odgovorne i utemeljene, te donošene na osnovu realnog stanja i pokazatelja.
Napomenuli su da je privreda ostala uskraćena za analizu ili makar dodatna pojašnjena.
“…Na koji način bi isto bilo sprovedeno, u kojoj mjeri može uticati na procese rada kompanija, koje djelatnosti će biti u mogućnosti da isto sprovedu, te šta će biti sa granama u kojim su radna mjesta pokrivena 24 časa”, rekli su iz UPCG-a.
Poručili su da je Izvršni odbor UPCG-a, prilikom razmatranja Inicijative za skraćenje radnog vremena, iskazao sumnju da nijesu uzeti u obzir svi mogući efekti i posljedice koje bi moglo izazvati.
“Bojazan je da bi loši efekti nadmašili pozitivne, odnosno da sprovođenje navedenih mjera može dovesti do umanjenja, a ne očekivanog povećanja budžetskih prihoda, te produktivnosti i konkurentnosti privrede”, naglasili su.
Vlada da pokaže iskrenost izmjenama zakona
Izvjesno je da će se iskrenost namjere izvršne vlasti da implementira sedmosatno radno vrijeme uvidjeti kroz aktuelni proces pregovora o izmjenama i dopunama Zakona o radu, kazali su “Vijestima” iz Unije slobodnih sindikata Crne Gore (USSCG).
Istakli su da su oni Radnog grupi za izmjenu Zakona o radu već ranije uputila zahtjev za izmjenu člana Zakona kojim je definisano puno radno vrijeme na sedmičnom nivou.
“U novembru 2022. delegati IV Kongresa USSCG usvojili su, pored ostalih, Rezoluciju o dostojanstvenom radu kojom je obavezano rukovodstvo USSCG da u narednom mandatnom periodu pokuša da kroz izmjenu radnog zakonodavstva zaposlenima omogući pravo na 35-časovnu radnu sedmicu”, objasnili su iz ove sindikalne organizacije.
Saopštili su da je od nastanka USSCG-a jedan od njihovih ključnih prioriteta borba za dostojanstvene uslove rada, prvenstveno, kako kažu, prava na ograničeno radno vrijeme radi pomirenja profesionalnih i porodičnih obaveza.
Oni su kazali da je pomenuta Rezolucija logični slijed događaja sindikalne borbe na tom planu, i da zbog toga pozdravljaju namjeru Vlade.
Dodali su da im do sada nije poznato da li su preduzete konkretne aktivnosti na tom planu.
Kraće radno vrijeme – veća produktivnost
Prema istraživanju Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OCED) iz 2012. godine, duži radni sati smanjuju produktivnost radnika.
Iz Unije slobodnih sindikata kažu da brojna istraživanja sprovedena u zemljama EU pokazuju da skraćenje sedmičnog radnog vremena, uz zadržavanje prava na sigurnost zaposlenja i stečene uslove rada, doprinosi većoj produktivnosti zaposlenih.
“Osim produktivnosti, zabilježena je veća motivisanost i efikasnost zaposlenih, odnosno njihovo zadovoljstvo. Skraćenje radnog vremena, prema istraživanjima brojnih univerziteta u Evropi, ukazuju i da bi skraćenjem radnog vremena zaposleni bili odmorniji i mentalno zdraviji, te bi time manje patili od sindroma pregorijevanja na poslu, bili zadovoljniji sobom, imali više vremena za svoju porodicu kao osnovnu ćeliju društva, ili se lakše odlučivali za sebe”, ocjenjuju oni.
Promjenama u EU prethodili testni periodi
Ipak, iz Unije poslodavaca upozoravaju da iako se, kako ih nazivaju, pokretači ove ideje, pozivaju na praksu u pojedinim zemljama EU, treba istaći da su eventualnom uvođenju ovakvih promjena prethodili testni periodi.
“… Upravo zbog procjene uticaja na privredu, nivo produktivnosti, konkurentnosti, uticaja na budžet, smanjenja nezaposlenosti, troška i broja izgubljenih dana po osnovu bolovanja itd”, navode iz UPCG-a.
Poručuju da raznolikost prihvaćenih modela radnog vremena u zemljama EU, ukazuje na osjetljivost ovog pitanja i potrebu detaljnih analiza.
“Svega par njih je zakonski uredilo nedjeljno radno vrijeme kraće od 40 sati, ostale ostavljaju kao mogućnost kompanijama da na osnovu potreba svojih procesa i tržišnih uslova to pitanje urede interno. Produktivnost u zemljama EU, koje su prihvatile neki od modela drugačijeg radnog vremena je tradicionalno najveća, ne samo među zemljama EU, nego i šire, što kod nas, ali i generalno na Balkanu, nijesu baš podaci kojima se možemo pohvaliti”, naglasili su.
Francuska je 2000. u dvije faze tzv. Obrijevim zakonima skratila radno vrijeme na 35 sati, koji su godinama kritikovani od strane partija desnog centra. Oni su zakone okarakterisali kao neuspješne, tvrdeći da nisu ispunili svoju svrhu, jer nije došlo do povećanja broja zaposlenih.
U Švedskoj je 2015. testirana četvorodnevna radna sedmica sa šestočasovnim danom. Uprkos relativno pozitivnim povratnim informacijama, Vlada je zaključila da bi takav sistem finansijski opteretio privredu.
Jedna od vodećih španskih telekomunikacionih kompanija “Telefonica” je 2022. sprovela sličan eksperiment, ali je odziv radnika bio nedovoljan, prevashodno jer je kraće radno vrijeme značilo i manju platu.
Četvorodnevna radna nedjelja?
U novembru 2023. Belgija je postala prva država na svijetu koja je zaposlenima omogućila da zakonsku obavezu od 40 radnih sati na sedmičnom nivou ostvare kroz jedan radni dan manje. Belgijanci sada imaju opciju da rade četiri dana po 10 sati, umjesto pet po osam.
Premijer Belgije Aleksandar de Kro je nakon uvođenja novog zakona kazao da je njegov cilj da kompanijama i zaposlenima da više slobode da uređuju svoje radno vrijeme. Njemačka, koja već ima jednu od najkraćih radnih nedjelja u Evropi (34,2 sati), je 1. februara pokrenula pilot program četvorodnevne radne sedmice u kojem učestvuje 45 kompanija, a koji će trajati šest mjeseci.
U junu 2022. počelo je šestomjesečno istraživanje u Velikoj Birtaniji u kojem je učestvovalo više od 3.300 ljudi i 61 kompanija. Rezultati eksperimenta, koji su između ostalih sprovodili tri renomirane svjetske visokoškolske ustanove – Oksford, Kembridž i Boston koledž, ocijenjeni su kao “izuzetno uspješni”.
Izvršne vlasti u Portugalu, Škotskoj, Španiji i Velsu su pokrenule programe ili planiraju da ih pokrenu, dok su ankete u Sjedinjenim Američkim Državama pokazale da više od 90 odsto radnika skraćivanje radne sedmice gleda kao pozitivnu promjenu, čak iako bi morali da rade više sati na dnevnom nivou.
Radna sedmica u Crnoj Gori 42,8 sati, u EU 36,4
Prema podacima Evropske kancelarije za statistiku (Eurostat), u Crnoj Gori radna sedmica prosječno traje 42,8 časova i druga je najduža u Evropi, iza Turske u kojoj je prosječno radno iznosi 42,9 časova.
U državama EU radna nedjelja prosječno traje 36,4 časova i kreće se od 32,4 časa u Holandiji do 39,7 u Grčkoj i Rumuniji.
Prema istim podacima, Crna Gora je peta u Evropi po procentu ljudi koji rade 49 ili više sati u nedjelji (12,1 odsto). Na vrhu te liste se nalazi Turska (28,1 odsto), a slijede Velika Britanija i Irska (14,1 odsto).
U Crnoj Gori muškarci I žene na poslu provedu slično vremena (muškarci 43,7, žene 41,7 sati). Najveća razlika je u Švajcarskoj gdje muškarci rade skoro 10 sati više (40,8 naprema 31,1), dok u Bugarskoj žene provode svega pola sata manje na poslu (39,5 i 39).
Kako Eurostat navodi, ovi podaci se ne odnose samo na propisano sedmično radno vrijeme, već obuhvataju i prekovremeni rad.
Neophodna izmjena Zakona o radu
Bez promjene Zakona o radu – neće biti ni skraćenja radnog vremena, kažu iz Unije slobodnih sindikata.
Oni su objasnili da je članom 61 Zakona propisano da puno rado vrijeme iznosi 40 časova u radnoj sedmici, a da se kolektivnim ugovorom može utvrditi puno radno vrijeme kraće od 40 sati.
“Dakle, neophodno je pristupiti izmjeni Zakona o radu. Uprkos činjenici da Zakon o radu prepoznaje mogućnost da se kolektivnim ugovorom predvidi kraće radno vrijeme od zakonom utvrđenog maksimuma, jasno je da bez izmjene pomenutog člana zakona, a usljed nedovoljno razvijene kulture socijalnog dijaloga, bez promjene zakona neće biti ni skraćenja radnog vremena kroz kolektivne ugovore”, zaključili su iz USSCG-a.
Utisak je da bi najavljeno skraćenje radnog vremena jedino godilo javnoj upravi, koja iz dana u dan bilježi sve veći broj službenika, saopštili su “Vijestima” iz Unije poslodavaca.
Ističu da je, uprkos skorom pospješenju zarada, efikasnost i efektivnost javne uprave daleko od očekivanja građana i privrede.
“Ne treba izgubiti iz vida činjenicu da prema međunarodnim standardima pauza ne ulazi u redovno radno vreme, te bi diskusija na ovu temu najvjerovatnije dovela do uvođenja minimalne satnice, odnosno plaćanje prema vremenu prevedenom na radu kakva je praksa praktično u svim zemljama EU”, poručuju iz UPCG.
