Strane investicije u regionu: Ko najviše ulaže u Balkan, a ko je najveći regionalni investitor?

Srbija je već nekoliko godina zaredom lider u regionu kada su u pitanju strane direktne investicije (SDI), objašnjava za Kosovo onlajn pomoćnik direktora Sektora za strateške analize Privredne komore Srbije Bojan Stanić.

„Kada govorimo o investicijama u Srbiju one su već nekoliko godina zaredom na rekordnom nivou i kreću se negdje oko 4,5 milijarde eura priliva stranih direktnih investicija. I to je odličan pokazatelj, imajući u vidu da su investicije jedan od izvora i rasta privredne aktivnosti u Srbiji jer se time proširuje proizvodni potencijal“, navodi Stanić.

Objašnjava da je Evropska unija, kao grupa 27 članica, najveći investitor u Srbiji, dok je pojedinačno u posljednjih nekoliko godina najznačajniji investitor Kina.

„Kada se pogleda duži vremenski period od oko deset, petnaest godina, onda je gotovo 60 procenata svih investicija koje su došle u Srbiju iz EU. Ako gledamo najznačajnije, pored Njemačke, Holandije, pomenute Kine, ima značajnih investicija i iz Sjedinjenih Država. Iako je u poslednjih nekoliko godina taj iznos opao, i Rusija je imala značajna ulaganja, zatim Turska i tako dalje“, kaže sagovornik.

Kada je u pitanju region, navodi, značajnih investicija nema.

„Imamo ulaganja iz Hrvatske, iz Bosne i Hercegovine, iz Crne Gore, ali, naravno, to je na jednom skromnijem nivou. Mađarska, takođe ima svojih investicija…“, kaže on.

Objašnjava da su to uglavnom ulaganja u nekretnine i nešto manje u prerađivačku industriju.

S druge strane, izričit je, Srbija je veoma značajan investitor u region.

„Zahvaljujući pozitivnom ekonomskom rastu u posljednjih nekoliko godina koji je eksplozivan, dakle preko tri odsto, Srbija je akumulirala određena sredstva, i privreda uopšte, da ulaže u zemlje regiona. Ako pogledate period 2019. do 2023. bilo je oko 500 miliona eura stranih direktnih investicija iz Srbije u region i uglavnom je to išlo u Crnu Goru i Bosnu i Hercegovinu“, navodi pomoćnik direktora Sektora za strateške analize Privredne komore Srbije.

Ističe da su i 2024. godine nastavljene relativno značajne investicije u region.

„Recimo, kada se uzme primjer Crne Gore, Srbija je u posljednjih nekoliko godina najznačajniji investitor. Ukoliko bi se uzeo duži vremenski period, onda je Srbija na drugom mjestu iza Ruske federacije, ali zbog rata u Ukrajini ta se lista najznačajnijih investitora promijenila i sada je upravo Srbija vodeći investitor u Crnoj Gori, ali i u BiH, pored Hrvatske“, kaže Stanić.

Što se tiče Crne Gore, najviše se ulaže u nekretnine i određene finansijske usluge, dok se u Bosni i Hercegoviniu ulaže u sektor energetike i u određene uslužne delatnosti.

Njemačka glavni partner regiona

Očekuje da će se i u narednoj godini, što se tiče regiona, nastavak privredne aktivnosti Srbije uvećavati.

„Srbija nastavlja da bude pokretač intraregionalne trgovine, imajući u vidu, kao što smo pomenuli, da je najznačajnija privreda. Međutim, dosta zavisi od spoljnog faktora. U ovom konkretnom slučaju i od situacije u eurozoni. Tu je motor rasta njemačka privreda, koja je i jedan od najvećih spoljno-trgovinskih partnera regiona“, ističe.

Objašnjava da se u Njemačkoj očekuje vrlo blag rast sljedeće godine, ali da opet neki drugi spoljni faktor može uticati na to da njemačka privreda uđe u neku zonu recesije.

Takođe, ističe, dosta zavisi i od situacije sa energentima, ali i od toga kakve će biti odluke nove administracije u Vašingtonu.

„Sve su to posljedice jedne geopolitičke situacije koja je zaista nepredvidiva u narednoj godini“, zaključuje Stanić.

Po privlačenju stranih direktnih investicija na drugom mjestu u regionu je Albanija, kaže za Kosovo onlajn stručnjak ekonomije i predsednik i fiskalni analitičar u kompaniji Altax Eduart Đokutaj.

„U Srbiji su strane investicije na nivou koji dostiže 7, 8 odsto njenog bruto domaćeg proizvoda. Na drugom mjestu je Albanija i to zahvaljujući kupovini nekretnina i investicijama koje dolaze ili iz formalnih izvora ili iz ofšor oblasti. Treće mjesto u regionu drži Sjeverna Makedonija, koja takođe ima agresivnu politiku privlačenja stranih investicija uglavnom u hemijsku industriju, u telekomunikacije, i u sektor usluga i trgovine“, navodi Đokutaj.

Dodaje da su Crna Gora i Kosovo na sličnim nivoima kada je u pitanju privlačenje stranih investicija.

„Crna Gora ima investicije u uslužnim sektorima, uglavnom vezanim za turizam i trgovinu. Kosovo ima strane investicije u telekomunikacije, djelimično u energetski sektor i trgovinu i trend je u porastu, ali ne na nivoima koji zahtijevaju privreda i građani. Stranim investicijama se takođe smatraju specijalni projekti Evropske Unije za ulaganje u ove zemlje“, objašnjava naš sagovornik.

Posmatrajući međusobne ekonomske odnose zemalja Zapadnog Balkana, navodi da za Albaniju glavni partner ostaje Kosovo „uprkos činjenici da Kosovo i druge zemlje imaju ograničenja da ulažu u Albaniju”.

Zatim slijedi Sjeverna Makedonija, kao susjedna država koja ima interese u sektoru telekomunikacija, energetike i usluga, a takođe i Crna Gora, koja ima više interesa u sektoru turizma, uglavnom u oblasti nekretnina.

„Sa Srbijom i Bosnom i Hercegovinom, nivoi stranih ulaganja u Albaniju su manji, bilo iz određenih istorijskih i kulturnih razloga, bilo zbog raznih političkih prepreka i administrativnih barijera. Ukupno, ove strane investicije u Albaniji čine samo pet odsto bruto domaćeg proizvoda, tako da nisu na očekivanom nivou zbog geografske blizine zemalja”, kaže Đokutaj.

Objašnjava da Albanija ima „isti pristup”.

„Najviše se ulaže na Kosovo zbog kulturnih, jezičkih i drugih veza koje ovu saradnju čine logičnom. Isto tako, u Sjevernoj Makedoniji, kao susjednoj zemlji, ima stranih investicija iz Albanije, koje se uglavnom odnose na telekomunikacije, finansijske usluge i trgovinu”, kaže analitičar iz Tirane.

Savjetnica za međunarodnu saradnju u Sjavetu stranih investitora Privredne komore Sjeverne Makedonije Biljana Lepavcova kaže da su u 2023. godini ukupne strane direktne investicije u Makedoniji iznosile 616,7 miliona eura, dok su u prva tri mjeseca 2024. godine one premašile 800 miliona eura.

Lepavcova navodi da u strukturi stranih direktnih investicija preovlađujuju akcijski kapital i prilivi po osnovu reinvestirane dobiti.

U odnosu na zemlje odakle potiče kapital za strane direktne investicije, to su zemlje Evropske unije.

„Na prvom mjestu je Austrija, zatim Njemačka, Grčka, Turska i Holandija. To su prvih pet zemalja iz kojih potiče kapital“, navodi sagovornica.

Objašnjava da je u cijelom regionu proteklih godina bilo „razgibavanja“ kada su u pitanju strane direktne investicije, što je generalno posljedica kovid krize i rata u Ukrajini.

„Evropske zemlje su tražile nove, bliže lokacije za njihove investicije i taj proces poznat kao nir šoring (Nearshoring) u stvari predstavlja biznis strategiju koja znači relokaciju biznisa na lokacije koje će ponuditi veću efikasnost za njihove biznis operacije, smanjenje transportnih i drugih operativnih troškova, izbjegavanje logističkih operacija, jezičkih barijera i različitih vremenskih zona“, kaže savjetnica za međunarodnu saradnju iz Skoplja.

Tako su, objašnjava, zemlje Zapadnog Balkana predstavljale prvi izbor za investitore pri traženju povoljne biznis destinacije, odnosno lokacije za njihove sljedeće investicije.

„Ovaj region Zapadnog Balkana nudi povoljnosti za strane investitore zbog blizine evropskih tržišta, zbog relativno niskih operativnih troškova, kvalifikovane radne snage, mlade radne snage i tako dalje“, navodi ona.

Analizirano po djelatnostima, od ukupnih investicija u Makedoniji 33 odsto je uloženo u proizvodnju, a 22 odsto u finansijske i osiguravajuće delatnosti. Dodaje i da se u protekle dvije godine u Makedoniji primijetio trend povećanja investicija i u sektoru energetike.

Ističe da je od zemalja iz regiona u Makedoniju tradicionalno najviše investirala Srbija, zatim slijede Albanija i Kosovo, dok su iz BiH i Crne Gore investicije značajno manje.

„S tim što su u 2023. recimo, investicije iz Albanije povećale vrijednost u odnosu na prethodne godine i to su investicije pretežno u sektoru nekretnina”, navodi.

S druge strane, navodi, i Makedonija ulaže u region.

„Na primjer, Alkaloid je u proteklih nekoliko godina investirao 104 miliona eura u regionu i to u sektoru farmaceutske industrije, zatim IGM Trade ima svoje investicije u regionu konkretno u Sloveniji, ali i u drugim zemljama iz regiona”, objašnjava ona.

Kosovo u regionu najlošije stoji kada su u pitanu strane direktne investicije, a ekonomski stručnjak iz Prištine Mustafa Kadriaj za to krivi aktuelnu vlast.

Kadriaj objašnjava da su ove godine Kosovo potresali politički problemi koji su imali i uticaj na ekonomiju.

„Smatram da strani investitori nijesu bili zainteresovani jer je politička situacija uvijek diktirala privredu, a kao rezultat toga, teret je pao na vlast koja nije radila na privlačenju investitora“, kaže ekonomista iz Prištine za Kosovo onlajn.

Navodi da investicije na Kosovo uglavnom dolaze iz Njemačke i Turske, ali da one nijesu na zavidnom nivou.

„Ako govorimo o investitorima, oni su uglavnom bili iz Njemačke i Turske, ali posljednjih godina ulaganja su slaba jer aktuelna vlast nije imala nikakav interes za ekonomski razvojni deo. Više se ulagalo u socijalne politike koje su se pokazale neuspješnim. Od rata na Kosovu, broj stranih investitora je prilično nizak u posljednje četiri godine. Nadam se da će koja god vlada da dođe poslije izbora 2025. promijeniti kurs po tom pitanju“, kaže Kadriaj.