Bitka za globalni platni sistem je u toku
U sjenci geopolitičkih tenzija, inflatornih udara i tehnološke transformacije, odvija se tiha, ali temeljna bitka za budućnost globalnog platnog sistema. Njena “ratišta” nijesu samo u kabinetima centralnih banaka, već i u političkim strategijama velikih sila, a njen ishod će redefinisati finansijski suverenitet država i geostrategijski poredak. U središtu ove borbe – digitalni euro, američki dolar, povratak Donalda Trampa na globalnu scenu, i spirala novih trgovinskih sukoba.
Digitalni euro: Evropski odgovor na dominaciju dolara
Evropska centralna banka (ECB) sve agresivnije promoviše koncept digitalnog eura kao instrumenta koji ne samo da treba da modernizuje platne transakcije unutar eurozone, već i da smanji zavisnost od američkog dolara. Uvođenje digitalne valute Evropske unije dolazi u trenutku kada se globalno povjerenje u tradicionalne finansijske strukture poljuljalo.
Digitalni euro ne bi bio samo digitalna kopija papirne valute – on bi bio monetarni alat nove generacije, dizajniran da poveća otpornost evropskog platnog sistema na eksterni pritisak i komercijalne rizike koje danas predstavljaju američke Big Tech kompanije i dolarizovane infrastrukture poput SWIFT-a. EU ovim projektom teži autonomiji, naročito u kontekstu sve češće upotrebe američkog dolara kao oružja u geopolitičkim obračunima.
Tramp, carine i dolarski imperijalizam
Povratak Donalda Trampa u centar američke političke scene ponovo aktualizuje trgovinski protekcionizam kao stub spoljne politike SAD-a. Njegova nedavna najava o uvođenju univerzalnih carina – 10% na sve uvozne proizvode, i 60% na kinesku robu – signalizira obnovljenu ofanzivu američkog ekonomskog nacionalizma. Ova politika ima dva direktna efekta na globalni platni sistem:
Dolar kao političko oružje – Trampova administracija koristi dolar ne samo kao rezervnu valutu već kao instrument pritiska i kontrole, što dodatno narušava njegov kredibilitet kao neutralne valute.
Fragmentacija trgovine i finansijskih tokova – Nova runda carina podstiče zemlje poput Kine, Rusije i članica BRICS-a da ubrzaju razvoj alternativnih sistema plaćanja, uključujući digitalne valute centralnih banaka (CBDC) i bilateralne sporazume o plaćanju u nacionalnim valutama.
Trampova politika ne samo da polarizuje globalnu trgovinu, već indirektno stimuliše digitalnu monetarnu diverzifikaciju – što može postati ozbiljna prijetnja dugoročnoj dominaciji dolara.
Geofinansijska multipolarnost
Dolar i dalje drži oko 58% globalnih deviznih rezervi i dominantnu ulogu u međunarodnim transakcijama. Ali taj udio polako, ali sigurno opada. Pojava digitalnih valuta, regionalnih platnih sistema (npr. kineski CIPS) i rastuće nepovjerenje prema američkom finansijskom unilateralizmu otvaraju prostor za novu multipolarnost u svjetskim finansijama.
U tom kontekstu, digitalni euro može igrati važnu ulogu, naročito ako bude efikasno integrisan u prekogranične sisteme i ako EU uspije da formira široku koaliciju trgovinskih partnera spremnih da ga prihvate u bilateralnim obračunima. Međutim, bez čvrstog političkog liderstva i strateške koordinacije sa zemljama poput Indije, Brazila i afričkih ekonomija u usponu – euro će teško ozbiljnije ugroziti dolar.
Budućnost: Decentralizacija i fragmentacija
Globalni platni sistem u narednoj deceniji neće biti unipolaran. Ulazimo u eru decentralizovanih, interoperabilnih i politički divergentnih sistema plaćanja. Umjesto jednog standarda (dolar), vjerovatnije je da ćemo imati više paralelnih platformi:
- CBDC-ove velikih ekonomija (digitalni yuan, euro, dolar)
- Decentralizovane mreže zasnovane na blockchain tehnologiji
- Regionalne clearing kuće i valutne zone
U tom svijetu, uloga SAD-a kao globalnog monetarnog arbitra će slabiti – posebno ako Tramp nastavi sa politikom unilateralnih poteza i slabljenjem globalnih institucija. Nasuprot tome, EU i Kina pokušavaju izgraditi alternativne modele saradnje koji se oslanjaju na tehnološke inovacije i valutnu suverenost.
Bitka tek počinje
Bitka za globalni platni sistem je mnogo više od tehnološke trke. To je borba za ekonomsku moć, političku kontrolu i finansijsku nezavisnost. Digitalni euro, Trampova protekcionistička ofanziva i rastuća važnost CBDC-a simboli su epohe u kojoj dominacija dolara više nije neupitna.
Budućnost neće donijeti jednog pobjednika – već pluralizam sistema, gdje će politička strategija biti jednako važna kao i tehnološka infrastruktura. U toj novoj realnosti, države koje žele da sačuvaju monetarni suverenitet moraće da investiraju – ne samo u digitalne valute, već i u savezništva, povjerenje i transparentnost.
