Društvo statističara: Monstat mora otkriti pravu sliku javnih finansija
Uprkos tome što je još 2015. godine usvojena Strategija za usklađivanje statistike državnih finansija sa evropskim standardima (ESA 2010), Crna Gora ni deceniju kasnije ne objavljuje ključne podatke o javnom dugu i budžetskom deficitu prema pravilima EU. Društvo statističara i demografa Crne Gore upozorava da se izostankom transparentnosti i selektivnim pristupom reviziji podataka – kroz najavljenu promjenu obračuna BDP-a, ali ne i duga i deficita – stvara iskrivljena slika o stvarnom fiskalnom zdravlju države, što može ugroziti kredibilitet pregovaračkog procesa s EU.
U martu 2025. navršilo se tačno deset godina od kada je Vlada Crne Gore usvojila Strategiju za usklađivanje statistike državnih finansija sa evropskim standardima (ESA 2010). Deceniju kasnije, ključni podaci o fiskalnom zdravlju države, poput javnog duga i deficita prema EU pravilima, i dalje nijesu dostupni javnosti, saopštilo je Društvo statističara i demografa Crne Gore.
“Sve ukazuje na to da je Ministarstvo finansija izbjegavalo suočavanje s brojkama koje bi otkrile pravu dubinu javnog zaduženja. Jer, kada bi se dug i deficit obračunavali po evropskim standardima, a ne prema “domaćim pravilima”, Crna Gora bi vjerovatno bila daleko od ispunjavanja kriterijuma EU o fiskalnim ograničenjima koji su definisani na nivou od 3% deficita i 60% javnog duga u odnosu na BDP”, navodi se u saopštenju koje potpisuje dr Gordana Radojević, inače bivša direktorica Monstata.
Umjesto objave tih podataka, u martu 2025. donesene su izmjene Zakona o zvaničnoj statistici, kojima se nadležnost za statistiku državnih finansija sada prenosi sa Ministarstva finansija na Upravu za statistiku, dodaje se.
“Dakle, odgovornost za statistiku državnih finansija sada je na MONSTAT-u. Stoga, Društvo statističara i demografa Crne Gore (DSD) uputilo je više zvaničnih zahtjeva MONSTAT-u. Svi zahjevi za slobodan pristup informacijama na temu statistike javnog duga i deficita su odbijeni. Ne samo da se ne dozvoljava pristup podacima, već MONSTAT tvrdi da ni uvid u akcioni plan usklađivanja ne može odobriti, jer se statistika državnih finansija razvija u okviru IPA 2022 projekta, pa se navodno informacije o tome ne smiju dijeliti sa trećim stranama, shodno međunarodnom ugovoru sa EU koji nam nije dostavljen na uvid”, ističe se.
Pitanje statistike državnih finansija, kako se dodaje, problematizovala je i Evropska komisija u svom izvještaju o ekonomskim reformama Crne Gore iz juna 2025. godine “jasno poručujući, da statistiku državnih finansija Crne Gore hitno treba unaprijediti, uključujući i moguću reklasifikaciju javnih preduzeća u sektor opšte države, što bi potencijalno moglo povećati zvaničnu statistiku o dugu i deficitu”.
“Zanimljivo je, međutim, da MONSTAT istovremeno najavljuje veliku reviziju bruto domaćeg proizvoda (BDP) po ESA 2010 metodologiji za period 2006–2023, i to godinu dana ranije nego što je prvobitno planirano kako bi se ubrzao proces zatvaranja poglavlja 18 (Statistika). Ipak, istovremeno u potpunosti zanemaruje potrebu korisnika i EK za objavom statistike državnih finansija u skladu sa ESA2010, iako su podaci o dugu i deficitu jednako važni, ne samo za zatvaranje poglavlja 18, već i poglavlja 17 (Ekonomska i monetarna politika). Revizija samo jednog indikatora (BDP-a), dok se dug i deficit i dalje izračunavaju prema nacionalnim pravilima, može dovesti do neuporedivih i potencijalno manipulativnih pokazatelja o stvarnom nivou zaduženosti države”, dodaju.
Zato Društvo statističara i demografa Crne Gore javno poziva MONSTAT da u skladu sa novim zakonskim ovlašćenjima koja su mu dodjeljena u martu 2025. godine, objavi akcioni plan ili jasan vremenski okvir za usklađivanje statistike državnih finansija po ESA 2010 standardima. Zahtjev je i da zvanična statistika saopšti tačan datum objave revidirane serije BDP-a za period 2006–2024. godina, što je u skladu sa međunarodnom praksom, imajući u vidu da ova revizija može promjeniti strukturu i nivo BDP-a, na koju korisnici na vrijeme moraju računati.
“Podjećamo, da je posljednja revizija BDP-a u državama EU izvršena u 2024. godini dovela do rasta nominalnog BDP-a najviše do 0,8%”, dodaje se.
Društvo traži i da Monstat objavi revidirane podatke o javnom dugu i deficitu u skladu istim ESA 2010 standardom kao i BDP, “kako bi se obezbjedila uporedivost pokazatelja i dobila tačna slika o stanju javnih finansija Crne Gore”.
“Raspolaganje ovim informacijama od velike je važnosti, jer ulazimo u period kada ekonomija Crne Gore pokazuje ozbiljne znake usporavanja. Naime, u prvom kvartalu 2025. godine, industrijska proizvodnja u padu -4,2%, prihodi od turizma smanjeni su za 6,2%, sektor IT-a i komunikacija za -3,2%, dok poljoprivreda i građevinarstvo stagniraju. Istovremeno, Crna Gora se suočava već drugi kvartal za redom sa istorijskim maksimom u deficitu spoljno-trgovinske razmjene, dok raste i nivo budžetskog deficita. Sve to značajno pogoršava neto međunarodnu investicionu poziciju koja je nivou od -112%BDP-a, što nas svrstava odmah iza Grčke kao drugu najzaduženiju ekonomiju u EU i regionu u odnosu na strane investitore. Sudeći po već dostupnim i objavljenim pokazateljima, može se zaključiti da će realna stopa BDP-a u prvom kvartalu 2025. godine biti u rasponu od minilanih -1,5% do 1,5%, što je značajno ispod projektovanog nivoa”, zaključuje se u saopštenju.
