Šta pokazuje izvještaj Transportne zajednice: Spora integracija Crne Gore u evropsku saobraćajnu mrežu

Crna Gora postepeno napreduje u unapređenju željezničkog sektora u procesu razvoja saobraćajne mreže između Evropske unije (EU) i zemalja Jugoistočne Evrope, umjereno u sprovođenju mjera za puteve i sporo u dijelu koji se tiče saobraćaja na vodi.

Prema izvještaju Transportne zajednice o napretku u sprovođenju akcionih planova i pravnih tekovina EU za 2024. godinu, Crna Gora je trenutno na 80 odsto ispunjenog plana za bezbjednost na putevima, 67% plana za željeznicu, 64% u olakšavanju saobraćaja, 55% u putevima, 46% u društvenim pitanjima i putničkim pravima i svega 30% u vodenom saobraćaju, prenose Vijesti.

Transportna zajednica je međunarodna organizacija koja ima za cilj da pravila politike EU za transportno tržište proširi na zemlje Zapadnog Balkana, kroz pravno obavezujući okvir, odnosno ugovor, kako bi se razvila transportna mreža. Tijelo prati napredak i usklađivanje transportnih tržišta Balkana sa sistemom EU, pomaže pri primjeni legislative i projekata, a to rade kroz šest planova koji se tiču željeznice, olakšavanja prometa, puteva, njihove bezbjednosti, vodenog saobraćaja, kao i društvenih pitanja i putničkih prava. Transportnu zajednicu čini 36 članica, zemlje EU, Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Crna Gora, Sjeverna Makedonija i Srbija, uz tri člana posmatrača, Gruziju, Ukrajinu i Moldaviju. Osnovana je 2017. godine potpisom svih članica. Njihov izvještaj je urađen u periodu od oktobra 2023. do istog mjeseca 2024. godine, i zvanično je posljednji za prvu generaciju akcionih planova, koji su napravljeni za period od 2020. do 2024. Naredni planovi će se odnositi na period od 2025. do 2027.

Prednjači bezbjednost na drumu

Prema dokumentu, Crna Gora stabilno napreduje na ostvarivanju ciljeva iz akcionog plana za željeznicu, a trenutno je na 67 odsto tog posla. Ističe se da je napredak na ovom polju u prošloj godini bio postepen, sa povećanjem od samo dva odsto.

Crna Gora je preduzela mjere da uloži u bezbjednost infrastrukture i uskladi se sa tekovinom EU. U Crnoj Gori je u 2023. godini zabilježeno 78 smrtnih slučajeva u saobraćaju, a cilj je da se do 2030. ovaj broj svede na 23

“Crna Gora je odlučila da otvori svoje željezničko tržište 2016. godine, međutim do 2023. godine nije bilo zainteresovanih kompanija. Ove godine je počeo sa radom prvi privatni željeznički prevoznik. Crna Gora je zaokružila svoj institucionalni okvir davanjem pune nezavisnosti Direktoratu za željeznicu, a izrada novog Zakona o željeznici je završena. Preporučujemo da se uloži dodatni trud za usvajanje Zakona o željeznici i Zakon o sigurnosti u željezničkom saobraćaju, objave tehničke mjere za zajedničko djelovanje sektorskih sistema i završi izgradnja 12 tunela i 13 mostova”, piše u dokumentu.

Ističe se da Crna Gora nije ništa preduzimala na polju putničkih prava u prošloj godini, pa je ovaj dio željeznice ostao na nivou od 33 odsto, na kojem je bio i 2023. Pomaka je ipak bilo na polju modernizacije željezničke infrastrukture, uz isticanje prioritetnih projekata za sami region. Navodi se da je do sada obnovljeno deset mostova i četiri tunela između Bijelog Polja, Podgorice i Bara, dok je u septembru prošle godine u Bijelom Polju otvorena i zajednička željeznička stanica. Iz Transportne zajednice očekuju da će ova mjera skratiti čekanje na granici na pola, i za putnike i za teret.

U odnosu na region, po ostvarenju akcionog plana za željeznicu prednjači Srbija koja je na 93 odsto, zatim Kosovo sa 70 odsto, nakon kojih slijedi Crna Gora. Sjeverna Makedonija je na 62, BiH na 56 a Albanija na 51 odsto.

Prema izvještaju, Crna Gora umjereno napreduje u sprovođenju mjera za akcioni plan za puteve, pa je trenutno na 55 odsto. Piše da je napredak u prošloj godini bio spor a da je povećanje bilo šesto odsto. Kao pozitivno se ističe da je lani potpisan višegodišnji ugovor za održavanje mreže državnih puteva, da važi naredne četiri godine, ali i da su toku pripreme za raspoređivanje Inteligentnog transportnog sistema (ITS) na putevima. Ovim sistemom se koriste računari, senzori, i drugi sistemi kako bi se povećala bezbjednost, efikasnost i održivost saobraćajne mreže, i paralelno smanjilo zagađenje životne sredine…

“ITS je već primjenjen na dionici auto-puta Smokovac-Mateševo po cijeni od 25 miliona eura. Za procjenu ulaganja i konkretne ITS investicije u mrežu magistralnih i regionalnih puteva, Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) će obezbijediti zajam a potpisivanje Sporazuma o zajmu se očekuje u toku 2025. godine. Na polju bezbjednosti na putevima je postignuto 80 odsto od plana, čime je Crna Gora drugi regionalni partner po napretku u uvođenju mjera bezbjednosti iz akcionog plana. Crna Gora je preduzela mjere da uloži u bezbjednost infrastrukture i uskladi se sa tekovinom EU. U Crnoj Gori je u 2023. godini zabilježeno 78 smrtnih slučajeva u saobraćaju, a cilj je da se do 2030. ovaj broj svede na 23”, piše u dokumentu, uz preporuku da se usvoji i Srednjoročni program izgradnje, rekonstrukcije, održavanja i zaštite državnih puteva za naredne četiri godine.

Zajedničke granice ključne

Ističe se da je Crna Gora uskladila zakonodavstvo sa direktivom EU koja se odnosi na upravljanje bezbjednošću putne infrastrukture, da je ispunila sve u dijelu koji se tiče zaštite ranjivih grupa u saobraćaju i da radi na sanaciji 11 saobraćajnih crnih tačaka. Među preporukama se ističe i osnivanje Agencije za bezbjednost saobraćaja.

Navodi se da je Crna Gora ispunila 64 odsto akcionog plana koji se odnosi na olakšavanje saobraćaja, a među preporukama je i nastavak koordinacije sa BiH po obavezama iz bilateralnih sporazuma o otvaranju tri zajednička granična prelaza, kao i da se obezbijedi novac za projekat i radove na granici Šćepan Polje – Hum. Osim toga, predlažu se i pregovori sa Srbijom o uspostavljanju zajedničnih kontrola na granicama, otvaranje pregovora o modelu za zajedničku kontrolu na Božaju i Kuli, kao i priprema dokumentacije za unapređenje prelaza na Debelom brijegu…

“Usklađivanje Crne Gore sa legislativom EU o društvenim pitanjima i pravima putnika je 46 odsto, a poseban napredak je u sektoru željeznice. Iako je usklađenost sa starijom regulativom visoka, mora se ubrzati napor da se upodobi sa skorašnjim procedurama, kao što su pametni tahografi i unaprijeđena prava putnika. Postignut je puni prenos direktiva koje se tiču usklađenosti sa EU standardima o radnom vremenu i bezbjednosti”.

Među preporukama je pojačavanje drumskih inspekcija i druge legislative, kako bi se postiglo poštovanje pravila o periodu za odmor i vožnju, prihvatanje Deklaracije u jednakim prilikama za žene u transportu i razvijanje inicijativa da žene ohrabre za učestvovanje u ovom sektoru, usklađivanje sa mjerama za bezbjednosti parkinga i odmorišta…

Blagi napredak vodenog sektora

U izvještaju se navodi da Crna Gora sporo napreduje na implementaciji akcionog plana koji se odnosi na vodeni transport i da je na ovom polju uskladila 30 odsto, od čega je napredak u prošloj godini bio svega tri odsto.

Piše i da se radi na zakonima koji se tiču zagađenja od brodova, luka, bezbjednosti navigacije…

“Preporučujemo završetak pripreme Zakona o lukama, okončanje Zakona o sprečavanju zagađenja od plovila, završetak rada na Zakonu o unutrašnjoj plovidbi, nastavak uvođenja mjera za primjenu održivog lučkog djelovanja u Luci Bar, uz promociju alternativnih goriva kao dijela inicijative o zelenim lukama”, piše među preporukama za ovaj akcioni plan.

U poređenju sa regionom, u ovom sektoru prednjači Srbija sa 56 odsto usklađenosti, zatim Crna Gora, Albanija sa 26 odsto, BiH sa 17, Sjeverna Makedonija sa devet i Kosovo sa šest odsto.