Ratković: Bez domaće radne snage nema razvoja turizma

Turistički ekspert i dekan Fakulteta za biznis i turizam iz Budve, profesor dr. Rade Ratković kaže da hoteli i i ugostiteljski objekti, imajući u vidu njihove bilanse poslovanja, nemaju mogućnost da povećaju plate zaposlenih. Kaže i da bez domaće radne snage nema razvoja turizma, te da su plate ubjedljivo najniže među svim privrednim granama, a dužina sezonskog rada najkraća na Mediteranu.

“Mi smo ove godine u periodu prva četiri mjeseca imali u kolektivnom smještaju 452.487 noćenja, što znači da je stepen korišćenja kapaciteta bio oko 8% (na nivou EU 42,1%, Španija 51,7%, Hrvatska 30,2%, Malta 55,8%…)”, naveo je on. On kaže da se tvrdnjama da će prihod od turizma biti milijardu eura više politička propaganda, nego ekonomska činjenica. “Objektivirani prihod je duplo manji, a milijarada od turizma je mjera procijenjenog doprinosa turizma, direktnog i indirektnog, ukupnoj ekonomiji Crne Gore”, objašnjva on za Portal Analitika.

Komentarišući nedostatak radne snage u ugostiteljstvu, Ratković kaže da su plate u tom sektoru smubjedljivo najniže među svim privrednim granama, a dužina sezonskog rada najkraća na Mediteranu.

“Turizam Crne Gore je već skoro tri decenije u permanentnom gubitku uprkos bijednim platama. Stepen korišćenja smještajnih kapaciteta je najmanji na Mediteranu. U takvoj poziciji turistička privreda nije u stanju da pristojno plaća svoje zapošljenike, a staro je pravilo loše plaćen radnik je najgori radnik. Neki kao izlaz predlažu uvoz, kako ste rekli, radnika iz Indonezije i Filipina!? Naš komentar je da turizam koji ne počiva na domaćoj rdnoj snazi nema smisla i nije održiv. Potrebne su duboke reforme u turizmu, a prvi korak u tom pravsku treba da bude dekontaminacija i depolitizacija svijesti većine upravljača u sadašnjem crnogorskom turizmu, neumornih propagatora naših rekordnih turističkih godina. Ko se ne slaže taj kleveće i laže i nije patriota”, kaže Ratković.

On smatra da bilansi hotela ne dozvoljavaju povećanje zarada, jer kontinuitet gubitaka traje skoro tri decenije.

“U 2017. godini usluge smještaja i ishrane, odnosno hospitaliti industrije (turistički smještaj, hrana i piće i prateće usluge) ostvarile su prihod od 414 miliona eura i gubitak od oko 36 miliona eura. Plate radnika su učestvovale u prihodima sa oko 20%, a evropski standard je oko 33%. Kada bi učešće plata bilo na nivou tih standarda, onda bi gubitak bio 87,6 miliona, odnosno 21,16%, umjesto sadašnjih 8,7%. Stepen korišćenja smještajnih kapaciteta u kolektivnom smještaju 2017. godine je bio oko 23% (85 dana pune zauzetosti), i na tom nivou korišćenja kapaciteta ne može se graditi održiva ekonomija i održive plate. Mi smo ove godine u periodu I – IV mjesec imali u kolektivnom smještaju 452.487 noćenja, što znači da je stepen korišćenja kapaciteta bio oko 8% (na nivou EU 42,1%, Španija 51,7%, Hrvatska 30,2%, Malta 55,8%…). Dakle, prostora za veće plate će biti kada budemo imali ove parametre popunjenosti kapaciteta, praćeno sličnim prosječnim cijenama vodećih turističkih zemalja Mediterana”, kazao je Ratković.

On je rekao da su noseći kadar hospitality industrije i turizma uslužni radnici: konobari, kuvari, slastičari, pekari, sobarice, recepcioneri, kućni majstori… To je, prema njegovim riječima, baza radne strukture turističkih preduzeća i ona je dominantna sa preko 2/3 učešća.

“Naravno da postoji upravljačka struktura, od linijskog, preko srednjeg do nivoa top menadžmenta. Pri tome, sami linijski zapošljenici su najbolji kandidati za karijerni razvoj po svim nivoima menadžmenta. Da navedemo jedan naš primjer: Ugostiteljski radnik iz Budve je bio vrijedan i posvećen svom poslu, što ga je, nakon izvjesnog vremena, dovelo do zapošljenja u čuvenom Londonskom hotel Savoy. Napravio je tamo dobru karijeru i dugo bio na prestižnoj poziciji prvog banket direktora prestižnog hotela. Turizam je fascinantna djelatnost i djelatnost koja nudi neslućene mogućnosti karijernog razvoja i sretnog i sadržajnog života. Vi ste u pravu da se kod nas vrši glorifikacija stranih investitora, a zanemaruje nesumljiva vrijednost domaćeg kadra, kako za izvršne, tako i za menadžerske i liderske pozicije. Pa zar nije i ‘Sveti Stefan’ smišljen, razvijen i izvrsno vođen domaćom pameću, znanjem i trudom i da je tako postao internacionalni brend i držao se u vrhu svjetske hotelske klase tri decenije, sve do nesretnih 90-ih godina, kada je predat, na sreću ne za dugo, jednom piramidalnom ‘bankaru”, da bi kasnije bio dat u zakup mnogo mlađem međunarodnom brendu, čiji je direktor prigodom zakupa kavaljerski i korektno izjavio da u ‘Sveti Stefan’ ne dolaze sa novim idejama, već da mu vrate staru slavu.

Siva ekonomija je, smatra Ratković, jedan od najvećih problema našeg turizma.

“Glavni generator sivog biznisa u turizmu su sekundarni stanovi čiji se broj ne zna. Procjenjuje se da u njima ima preko 250 hiljada kreveta, i da se u sivoj zoni ostvari 8 do 10 miliona noćenja. Postoje i drugi oblici sivog poslovanja, pored ovog osnovnog, kao što su divlji taksisti, divlji vodiči, divlji turistički brodići mahom stranih biznismena…Država to može riješiti, ali treba politička volja da se uhvati u koštac sa negativnim pratiocima biznisa nekretnina, koji uspješno probija sve barijere…”, rekao je Ratković.