Ekonomsko čudo: Može li Poljska da prestigne Njemačku

Privreda Poljske brzo raste. Za desetak godina dostići će prosjek EU. A za dvadesetak Njemačku, očekuje Jaroslav Kačinjski.

Nekih osnova za optimizam ima, ipak: da li su to samo rodoljubivi snovi? – pita se autor Deutsche Welle-a (DW).

Ovog januara nije bilo malo onih u Njemačkoj koji su ostali bez reči na najavu lidera poljske vladajuće stranke Pravo i pravda (PiS) Jaroslava Kačinjskog: zemlje centralne i istočne Evrope će već u narednih dvadesetak godina da dostignu zemlje zapadne Evrope.

Na čelu tog ekonomskog uspona bi svakako trebalo da bude njegova zemlja, Poljska. Njena privreda raste velikom brzinom i 2040. će dostići najbogatiju zemlju Evropske unije, Njemačku, očekuje Kačinjski.

Ipak, neki ekonomski stručnjaci su po tom pitanju teško sakrivali osmeh na licu: trenutno je BDP Poljske nešto preko 500 milijardi dolara – a Njemačke sedam puta više, oko tri i po biliona dolara, napominje DW.

Aleksander Lašek, ekonomista iz varšavskog instituta Sivil divelopment forum objašnjava kontekst te izjave poljskog stranačkog lidera: “Do određene mjere je ta izjava upućena biračima stranke PiS uoči predsjedničkih izbora u Poljskoj koji se održavaju u maju. Cilj da se dosegne prosjek EU do 2033. teško je dostižan bez političkih reformi, ali s nešto sreće, ipak se može postići. Ali izjednačiti se s Njemačkom? To nije moguće”.

Ipak, 2019. je varšavska “School of Economics” objavila studiju prema kojoj će Poljska, ako bude uspjela da zadrži stopu ekonomskog rasta koju je imala od 1990. do 2018, zaista sustići Njemačku. Profesorka te ustanove Hana Godlevska-Majkovska ukazuje da je Poljska još 2015. sustigla Grčku kada je riječ o BDP po glavi stanovnika, a ove godine će, kaže, sustići i Portugal.

Brz rast nakon pristupa EU

Kad je Poljska pre gotovo 16 godina pristupila EU, ona je bila jedna od najsiromašnijih zemalja Unije.

Korigovano na kupovnu moć, BDP po glavi stanovnika iznosio je samo 14.800 evra godišnje. Siromašnija bila samo Letonija. Stopa nezaposlenosti bila je 19 procenata, a prosječna mjesečna primanja samo oko 510 eura.

Otada je privreda Poljske rasla oko četiri odsto godišnje, više nego tri puta brže od prosječnog rasta članica EU koji je iznosio oko 1,2 odsto. Godine 2004. BDP Poljske bio je samo 44 procenta prosjeka u EU, a 2018. već 67 odsto.

Savjetnička agencija McKinsey hvali uspjehe Poljske, ali i podsjeća da je ona i dalje na 22. mjestu od 27 zemalja-članica kad je riječ o BDP po glavi stanovnika preračunato prema kupovnoj moći. U Poljskoj je BDP jedva 26.000 eura, dok je prosek u EU više od 35.000 eura.

Drugi ogroman problem je produktivnost: ako se mjeri sticanje nove vrijednosti po radnom satu, u Poljskoj produktivnost raste stopom od četiri odsto godišnje, od 13 eura na sat 2004, na 21 euro 2018. Ali u zemljama na zapadu EU, prosjek je negdje oko 40 eura na sat. Dakle, ako bi povećala produktivnost, Poljska bi uspjela da stigne negdje do evropskog prosjeka – ali bi i tako bila još daleko od Njemačke, piše DW.

Tu je i problem plata u Poljskoj: 2015. je prosječan radni sat na nivou EU iznosio 25 eura, a u Poljskoj samo 8,60. Ona je dakle prema tome jedna od “najjeftinijih” zemalja Unije. Ekonomistkinja Svjetske banke Emilija Skrok konstatuje da se plate u Poljskoj samo polako približavaju prosjeku, iako je uočljiv rast produktivnosti: produktivnost je od 2000. do 2016. porasla za 51 odsto, a plate samo za 33 procenta, navodi se u izvještaju Svjetske banke.

Sustigla Grčku i Portugal

Tu je još jedan problem s kojim će se Poljska tek da se suoči – a pritom za to čak ni Zapad nema pravi lijek: kod viših plata neće biti rentabilne ne samo pojedine poljske fabrike, već čitave privredne grane. Poljska je u početku, kao jedna od najsiromašnijih zemalja, lako mogla da bilježi visok rast, ali što je razvijenija, to će biti teže održati takav tempo.

Isto tako, Poljska je specifičan slučaj i zato što je relativno velika zemlja i ima veliko domaće tržište. S obzirom na to da Varšava i ne pomišlja da se u neko dogledno vrijeme odrekne nacionalne valute, njeno domaće tržište donekle je uspjelo da amortizuje udarce kroz koje je prolazila Evropska unija u vrijeme krize koja je izbila 2008. Ali da bi se postigao taj “kvantni skok”, Poljska bi morala da izađe iz te zaštite i da počne da se mjeri sa najboljima u Evropskoj uniji.

Aleksander Lašek svemu tome dodaje i da je ekonomski rast Poljske između ostalog i rezultat spoljnih podsticaja. “Za ekonomski rast Poljska može da zahvali rastu drugih zemalja EU koje su svoj vrhunac doživjele 2017. Ali kad ponovo bude došlo do zahlađenja, Poljska neće ostati imuna na posljedice”.

Magazin “Ekonomiks” nedavno je ukazao i na četiri spoljna faktora: sredstva podrške Evropske unije, doznake Poljaka koji žive u inostranstvu, ekonomska snaga neposrednih susjeda Poljske i poljskih firmi koje rade na primjer u Njemačkoj, i još, podsjeća list: rast je počeo da se mjeri od veoma niskog nivoa.

Moguća dva scenarija

I Poljski ekonomski institut (PIE) konstatuje da je Poljska već dobila ili će ubrzo da dobije 164 milijarde eura podsticaja od EU, što je otprilike dvostruko od trenutnog budžeta Poljske. “Za nas je to bilo nešto kao Maršalov plan. Ti prihodi su pomogli u najvećim infrastrukturnim projektima od 2004”, kaže Pjotr Arak, direktor Instituta.

On ukazuje da ima sektora u kojima Poljska može više: kozmetička i farmaceutska industrija, čak i avio-saobraćaj. Poljska avio-kompanija LOT je inače novi vlasnik njemačke kompanije Kondor, nekadašnje čarter-firme Lufthanz. A gradi se i ogroman aerodrom kod Varšave.

No McKinsey vidi dva moguća scenarija razvoja do 2030. U prvom modelu, poljska ekonomija raste za oko tri odsto godišnje. Do 2030. bi poljski BDP porastao za oko 190 milijardi eura.

Drugi scenario predviđa ekonomski rast od pet odsto. Za to bi, međutim, tržištu rada bilo potrebno više Poljaka, produktivnost bi trebalo da bude povećana, a investicije bi morale znatno da porastu. Samo tako bi poljska privreda do 2030. mogla da poraste na oko 900 milijardi eura.

Oba scenarija, prema McKinseyu, prate brojni rizici: da ima znatno manje ljudi sposobnih za rad, da EU-subvencije brže prestanu nego što se očekuje ili da ne bude stranih investicija. Osim toga, rast produktivnosti će da opadne ako se ne poboljša obrazovni sistem i ne bude bilo bolje razmjene između univerziteta i preduzeća.